Pierwotnie warstwą surowego ciasta wykładano ścianki garnka, do środka wkładano mięso z dodatkami i przyprawami, a wierzch zamykano ciastem oraz przykrywką. Całość pieczono powoli w palenisku. Powstawał zamknięty ze wszystkich stron upieczony kruchy placek z mięsnym farszem. Coś jak pasztet w cieście lub kulebiak. Nadzienia zmieniały się i rozbudowywały, by dojść do słodkich, owocowych. Wierzchnia warstwa placka zaczęła być zbędna i tak powstały paje deserowe, czyli mniej więcej to, co w wersji francuskiej znane jest jako tarta.
Paj deserowy stał się narodowym daniem amerykańskim. Pumpkin pie obowiązkowo uświetnia Święto Dziękczynienia, a apple pie to najpopularniejsze ciasto amerykańskie. W domowym amerykańskim gotowaniu furorę zrobiło również danie będące odwrotnością deserowego paja. Wytrawne nadzienie, rodzaj mięsnego gulaszu lub ragout, przygotowywane jest w garnku. Garnek z gotowym i ostudzonym nadzieniem przykrywa się surowym ciastem i wstawia do piekarnika. Na wierzchu powstaje chrupiąca, rumiana skorupka ciasta, która skrywa aromatyczny sos z mięsem i warzywami. Po jej rozłupaniu uderza smakowity zapach, a maczanie w sosie ciasta to przyjemność dodatkowa.
Chicken pot pie to klasyka (na zdjęciu). Mięso kurczaka pokrojone w kostkę i oprószone mąką obsmaża się na oleju, następnie rumieni pokrojoną cebulę, marchewkę, selera, pieczarki, dodaje groszek i wszystko razem podlewa rosołem. Całość dusi się chwilę i zagęszcza zasmażką. Kluczem jest doprawienie sosu czosnkiem, tymiankiem lub rozmarynem, które uwalniają aromaty w trakcie pieczenia.
Nie lubię sosów zagęszczanych zasmażką. Lepsze jest odparowanie sosu, bo oprócz nadawania konsystencji koncentruje smak. Kremową płynność daje nam dodatek śmietanki tortowej. Do kurczaka uduszonego z pieczarkami w śmietanowym sosie warto dodać leśne grzyby lub pastę truflową. Dobry jest też kurczak podsmażony na maśle z szalotkami i pieczarkami, polany wermutem i uduszony w śmietance ze świeżym estragonem i biały pieprzem.
Ponieważ pot pie to danie domowe, niejednokrotnie przygotowywany jest z resztek jedzenia z poprzedniego dnia. Pokrojoną w kostkę pieczeń, skrawki pieczonego indyka, bitki wołowe można wykorzystać, dodając podsmażone warzywa i łącząc sosem z rosołu, wina, pomidorów z puszki, śmietanki.
Nic nie stoi na przeszkodzie, by pominąć wątek mięsny i przygotować pot pie z doprawionej po meksykańsku fasoli, duszonych grzybów, ratatouille. Liczne dania z dotychczasowego repertuaru można podać w nowej wersji - przykryte rumianym ciastem.
Najwygodniejsze jest gotowe mrożone ciasto francuskie. Rozwałkowane układamy nad ostudzonym gulaszem i przyklejamy dokładnie do brzegów naczynia. Lepiej zapieka się w małych, osobnych naczyniach żaroodpornych niż na wielkich blachach. Dekoracyjne, wycięte z ciasta listki, gwiazdki lub kwiatki naklejamy na wierzch surowego ciasta 'klejem' z roztrzepanego jajka. Takim jajkiem z odrobiną wody smarujemy całe ciasto przed pieczeniem, by błyszczało.
Z ciastem można eksperymentować, stosować kruche, półkruche lub kukurydziane. Od ciasta blisko do przykrywania nadzienia kruszonką, zrumienioną na maśle bułką tartą, serem itd. Inwencja kucharzy nie zna granic. Jeżeli przyjdzie wam do głowy zastąpić ciasto ziemniaczanym purée, należy zmienić nazwę dania z pot pie na cottage pie lub shepard's pie, szczególnie jeśli wnętrze przyrządziliście z mielonej jagnięciny. Dwa ostatnie przyrządzane w Anglii od lat dowodzą, że rodzina pajów jest naprawdę liczna i ciągle się rozrasta
Pot pie z fasolą: nadzienie: 1,5 szklanki ugotowanej czerwonej fasoli lub 2 puszki po 400 g, 2 cebule pokrojone w kostkę, 3 posiekane ząbki czosnku, 1 szklanka sosu pomidorowego, 4 łyżki oleju, sól, pieprz, kumin, oregano, słodka papryka, chilli
ciasto: 1/2 szklanki polenty instant lub kaszki kukurydzianej, 1/2 szklanki mąki pszennej, 1 łyżeczka proszku do pieczenia, 1/4 szklanki maślanki, 4 łyżki oleju, 4 łyżki roztopionego masła, 1 jajko, 100 g tartego ostrego żółtego sera . sól
Na oleju zeszklić cebulę, dodać czosnek i przyprawy. Dodać odcedzoną fasolę, przesmażyć, mieszając z przyprawami, wlać sos pomidorowy. Dusić chwilę razem. Ostudzić.Wymieszać w jednej misce wszystkie suche składniki ciasta, a w drugiej wszystkie mokre.Rozgrzać piekarnik. Do naczynia żaroodpornego włożyć fasolę z sosem. Wymieszać ze sobą szybko suche i mokre składniki ciasta. Zalać fasolę ciastem i wstawić do piekarnika. Piec ok. 40 min, aż ciasto się zrumieni.
Pot pie z porami: nadzienie: 2 posiekane pory (200 g białych części), 300 g pokrojonych na ćwiartki pieczarek, 4-5 łyżek masła, 1 posiekany ząbek czosnku, 1/2 szklanki śmietanki kremówki, tymianek, sól, pieprz
ciasto: 1 szklanka mąki pszennej, 100 g masła, 125 g serka philadelphia, sól, szczypiorek, 1 roztrzepane jajko do posmarowania ciasta
Na połowie masła przesmażyć pory z tymiankiem, solą i pieprzem. Na reszcie masła usmażyć pieczarki, czosnek i sól. Połączyć z porami i zalać śmietanką, dusić chwilę razem. Ostudzić i schłodzić.
Wymieszać wszystkie składniki ciasta. Ciasto podzielić na dwie części, uformować w dłoniach dwa placki i wstawić do lodówki.
Rozgrzać piekarnik. Nadzienie włożyć do dwóch małych misek. Plackami ciasta nakryć miski, nadmiar ciasta nawijając na zewnątrz naczyń. Wstawić do piekarnika i piec ok. 30 min, aż ciasto się zrumieni.
