Jak w przypadku wielu ważnych świąt i z Epifanią, czyli Świętem Trzech Króli obchodzonym 6 stycznia, związanych jest wiele tradycji, w tym zwyczajów kulinarnych oraz specjalnych potraw.
Francja dwóch ciast
We Francji z okazji Trzech Króli przygotowuje się nie jedno, a dwa różneciasta. Bardziej znane, związane z północą kraju, to la galette des Rois - ciasto królów. Okrągłe lub prostokątne w kształcie ciasto przygotowuje się z delikatnego ciasta francuskiego, a jego wnętrze wypełnia słodka masa z cukru, migdałów, masła i jajek. Do nadzienia zwyczajowo wkłada się tzw. la f?ve - malutką, wykonaną z porcelany lub plastiku figurkę dzieciątka lub króla. Pierwotnie zamiast figurki w nadzienie wkładano ziarno bobu, stąd też i nazwa drobiazgu (fr. f?ve - bób). Osoba, której przypadnie kawałek ciasta z niespodzianką, zostaje obwołana królem lub królową wieczoru oraz otrzymuje złotą, papierową koronę, która zdobi ciasto. Dzisiaj galette des Rois można spotkać w styczniu niemal w każdej francuskiej ciastkarni czy piekarni. Z kolei na południu na Epifanię tradycyjnie przygotowywano gâteau des rois - wieniec z bogatego, maślanego ciasta z kandyzowanymi owocami.
Korona z bakaliami Podobne w formie ciasto z bakaliami, kandyzowanymi owocami i rodzynkami nazywane roscón de reyes (pierścień króli) wypieka się w Hiszpanii, Meksyku oraz Portugalii (tu nosi nazwę bolo del rei i jada się je już od Bożego Narodzenia). Tu warto dodać, że na południu USA, np. w Nowym Orleanie, drożdżowe ciasto z bakaliami o nazwie Kings Cake jada się w Mardi Gras, czyli ostatki.
Sójki i szczodraki
Tradycja przygotowywania specjalnych potraw na Epifanię istniała także w Polsce. Dawniej w wielu regionach z okazji święta Trzech Króli pieczono tzw. szczodraki, czyli rogale. Kształt szczodraków symbolizował mijający rok. Jeśli był urodzajny, pieczono duże rogale z nadzieniem z kapusty, grzybów lub sera. A jeśli ostatni rok nie należał do najbardziej udanych, wypiekano małe rogaliki, często bez farszu. Szczodraki pieczone dawniej na kielecczyźnie miały postać słodkich bułeczek w kształcie podkowy. Innym wypiekiem przygotowywanym na święto Trzech Króli były sójki - bułeczki-pierogi z drożdżowego ciasta, wypełnione nadzieniem z kapusty lub grzybów.
Galette des Rois
Francuskie ciasto na Trzech Króli
Składniki:
1 opakowanie gotowego ciasta francuskiego (500 g)
Na nadzienie:
100 g masła, miękkiego
100 g cukru
100 g migdałów, zmielonych
1 łyżka rumu, Amaretto lub koniaku
1 jajko
do posmarowania ciasta: 1 jajko, roztrzepane
dodatkowo: 1 sucha fasolka lub figurka z porcelany, korona ze złotego papieru
Nagrzej piekarnik do 200 stopni Celsjusza. Przygotuj nadzienie: Masło utrzyj z cukrem na puszystą, jasną masę. Dodaj jajko i ucieraj, aż powstanie jednolita masa. Dodaj zmielone migdały oraz likier lub rum i dokładnie wymieszaj. Odstaw do lodówki na 30 minut do schłodzenia. Ciasto rozwiń na stolnicy oprószonej mąką do pieczenia. Podziel na dwie części. Rozwałkuj na dwa placki o średnicy 25 cm. Przełóż jeden placek na blachę wyłożoną pergaminem. Nałóż na placek nadzienie, zachowując 2 cm odstęp od brzegu. Wciśnij do nadzienia figurkę lub fasolkę. Posmaruj jajkiem brzegi ciasta bez nadzienia. Przykryj nadzienie drugim plackiem i dokładnie zlep brzegi ciasta. Delikatnie ponacinaj wierzch ciasta, uważając, by go nie rozciąć. Posmaruj ciasto pozostałym jajkiem. Wstaw do piekarnika i piecz 25-30 minut aż będzie ciemnozłociste. Ostudź na kratce. Przed podaniem, na wierzchu ciasta ułóż koronę.
Roscón de reyes
Hiszpańskie ciasto na Trzech Króli
Składniki:
450 g mąki pszennej
175 ml mleka
75 g masła, stopionego
75 g cukru
2 duże jajka
2 łyżeczki suszonych drożdży (7 g)
szczypta soli
1 szklanka mieszanych bakalii: orzechów, rodzynek, kandyzowanych owoców
do dekoracji: 1 jajko, roztrzepane, płatki migdałów, kandyzowane wiśnie, kandyzowana skórka cytrusów
Dodatkowo: figurka, moneta lub fasolka
Mleko podgrzej do temperatury ciała. Odlej pół szklanki. Dodaj drożdże, wymieszaj i odstaw na 10-15 minut by zaczęły pracować. Do pozostałego mleka dodaj masło oraz cukier, wymieszaj. Do miski przesiej mąkę z solą. Zrób w środku zagłębienie. Dodaj drożdże oraz mleko z masłem, wymieszaj. Dodaj jajka i wyrabiaj, aż otrzymasz jednolite ciasto. Wyłóż ciasto na stolnicę. Dodaj bakalie i wyrabiaj ciasto przez 10 minut, aż stanie się elastyczne i przestanie się kleić do dłoni. Przełóż ciasto do miski wysmarowanej masłem, przykryj folią spożywczą i odstaw do wyrośnięcia na 1 godzinę. Blachę do pieczenia wyłóż pergaminem. Z wyrośniętego ciasta uformuj walec i zlep jego brzegi, by powstał wieniec. Przykryj ściereczką i odstaw do wyrośnięcia na 30 minut. Nastaw piekarnik na 180 stopni. Udekoruj wierzch ciasta migdałami i kandyzowanymi wiśniami. Posmaruj ciasto roztrzepanym jajkiem. Wstaw do piekarnika i piecz przez ok. 35 minut, aż ciasto będzie złociste.
